«Որոշեցին, որ հաջորդ օրը պետք է լքենք Արցախը. երանի չլսեի, խլացած լինեի...». Արցախի հանձնումը ականատեսի աչքերով

Արցախի հանձնում. 2023-ի սեպտեմբեր. ճանապարհ դեպի Հայաստան, հայրենիքի կորուստ...

MediaHub-ը շարունակում է ներկայացնել սեպտեմբերյան գաղթը Արցախից ականատեսների ներկայացմամբ: Վիկա Աբգարյանը մեկն է այն հարյուր հազարից, որ անցավ այդ ճանապարհը դեպի անհայտություն.
***
«Ես չեմ նեղանում սեպտեմբերից, ես նեղանում եմ ինձնից, քեզնից, նրանցից ու Արցախից ու ականատես եղած մեր փորձություններից:

Սեպտեմբերն էր, ու հոգնած մարդիկ՝ հիասթափված կյանքից, հերթերից ու կես հացի համար գիշերները անքուն մնալուց, մի կյանքից, որն օրեցօր մեզ կանգնեցնում էր հարցի առջև՝ եթե վերջանա ուտելիքի պաշարները ՝ 1կգ մակարոնը, եգիպտացորենի հատիկներով ու խոզի համար նախատեսված թեփով պատրաստված հացը, ինչպե՞ս պետք է մարդիկ պահպանեն իրենց գոյությունը:

Արցախում շուտ ցրտեց, մեր դժվար բախտից էր երևի. չկար ջեռուցում, լույսը 12-ժամյա գրաֆիկով անջատում էին:

Ի՞նչ անեինք, ցրտին մի կերպ դիմանում էինք ...

Ծննդյանս օրն էր: Հայրիկիս զանգեցին, որ սահմանային լարվածություն ու կուտակումներ կան, շտապ պետք է ներկայանալ։ Հայրս կանգնեց իմ դիմաց ու ասաց, որ ներեմ, քանի որ չի կարողանալու այդ օրը ինձ շնորհավորել և գնաց։ Մայրս եկավ ու տվեց ինձ հայրիկիս նվերը, որը պետք էր հայրս տար, սակայն զինվորական էր ու նվիրված ծառայում էր հայրենիքին :

Հաջորդ օրը ասում էին, որ հանդարտ է ամեն ինչ, հայրս եկավ, բայց ոչինչ չասաց, նրանից ինչ որ բան իմանալը անհնար էր. պահում էր ամեն մի գաղտնիքը: «Դե եթե պապան եկալ ա, ուրեմն լավ ա լի»,- այսպես էինք մտածում։  

Երեքշաբթի օրն էր սեպտեմբերի 19-ը, ես երազում պատերազմ էի տեսել, բայց չէի հավատում, որ մի փոքրիկ Ստեփանակերտի համար կրկին կապրենք պատերազմական օրերի սթրեսի շղթան։ Գնացինք դասի, մայրս առավոտը 6 անց կես էր տանից դուրս գալիս, որ ոտքով կարողանա հասնել դպրոց՝ չուշանալու համար. տրանսպորտ չկար մեր աղքատ, բայց հարմար քաղաքում։ Դասի էինք, հանկարծ հայրս զանգեց, զարմացա, որովհետև նա ինձ դասի ժամին չի զանգում, եթե կարևոր ասելիք չի լինում, անմիջապես դուրս եկա։ Հայրս ասաց՝ ամեն ինչ թողնենք ու գնանք տուն։

Չգիտեի՝ ինչ անեի, ինչպես երեխաներին ասեի, որ խուճապ չառաջանար։ Որոշեցի սպասել ու սկսեցի հետևել լրահոսին։ Նորությունները բացակայում էին։ Քաղաքի ամայացած լռության մեջ պայթյուն լսվեց: Իրար հետևից պայթյունի ձայները, հեռախոսիս զանգերն ու հաղորդագրությունները փաստեցին այն, ինչ մի ժամանակ արդեն փաստել էին: Մարդիկ խուճապահար սկսեցին լացել, նկուղներ մտնել ու վերապրել անցածը: Չցանկացա նորից մտնել նկուղ, ախր հազիվ էինք հարմարվել, հազիվ էի մոռացել 44-օրյայի նկուղային օրերը: Հիշում եմ այդ ժամանակ կանգնեցի նկուղի առջև ու սկսեցի նայել երկնքին, իսկ հրետանին ու տագնապի ազդաշնանը միացված էին:
Ես վազելով ու դողալով հասա տուն, սակայն տանը ոչ ոք չկար: Մայրս անհասանելի էր, եղբայրս չէր վերցնում հեռախոսը, միայն տատիկս ու մի անգամ հայրս են զանգել իմանալու համար ողջ եմ թե՝ ոչ: Եղբորս սկսեցի զանգել սոցցանցերով, նա պատասխանեց ու ասաց՝ չլացեմ, ապահով տեղում է: Խաբեց: Պայթյունի ու տագնապի ազդանշանները պարզ լսվում էին: Նկուղում էր նաև մեր հարևանը, ծով հանգստություն կար նրա ներսում, այդ պահին նա եղբորս ասաց, թե որտեղ մնա մինչև պայթյունների ձայները մի քիչ հանդարտվեն:

Հանդարտվեց: Մայրս ու եղբայրս եկան տուն: Այդ պահին նորից սկսվեց տագնապը ու վերածնվածներս նորից գնացինք նկուղ: Ամբողջ գիշեր տագնապը միացված էր ու ձայները չէին դադարում: Առավոտյան ասացին, որ հրադադար է, սակայն ի՞նչ հրադադարի մասին է խոսքը, եթե մարդիկ խուճապահար գնում էին դեպի օդանավակայան՝ սեփական կյանքը փրկելու համար: Այդ ժամանակ այնպիսի մի խուճապ էր տարածվել, որ ադրբեջանական զորքերը մտել են քաղաք և բոլորիս սպանելու են: Հայրս տանը չէր: Մենք էինք, մորաքույրս ու նրա երեխաները: Նրա ամուսինն էլ էր զինվորական: Թաղամասում մնացինք մենակ:

Սուտ էր, թե ճիշտ՝ մինչ օրս չեմ կարող ասել, բայց կարող եմ ասել, որ մեր տնից մենք տեսնում էինք, թե ինչպես էին ադրբեջանցիները կրակ վառում ու միգուցե մեզ վրա ծիծաղում, որ մոմ էինք վառում, փայտե վառարանի վրա էինք ճաշ պարտրաստում ու չէինք քնում. վախենում էինք:

Հայրս եկավ  ու ասաց, որ վերջ: Վե՛րջ: Հիշեցի ֆիլմից այն հատվածը, որտեղ բարձրաձայն ու լացակումաց ասում է՝ «ՎԵ՜ՐՋ»: Գլխարկը հանեց, նստեց ու նորից ասաց, որ վերջ: «Հավաքվե՛ք ու մի լացեք, այս անգամ էլ թշնամու արկը կողքովս անցավ, բայց ողջ մնացի»: Վերջին տողը ասաց, որպեսզի չլացենք: Ես ու մայրս սկսեցինք հավաքվել: Դրսում նստած որոշեցին, որ հաջորդ օրը առավոտյան մենք պետք է լքենք Արցախը: Երանի չլսեի, երանի խլացած լինեի ու չտեսնեի այս խայտառակ պարտությունը...

Սեպտեմբերի 25-ի ժամը հինգին, մենք դարձանք անհայրենիք, անտուն մարդիկ, ովքեր գնում էին, սակայն չունեին տեղ մնալու, չունեին հարազատ դիմավորելու:

Երկար ճանապարհ անցանք, երկու օր շարունակ ճանապարհին էինք: Անձրևը չէր հանդարտվում, փոքրիկ մանկան նման լացում էր ու չէր ուզում մեզ բաց թողնել, իսկ մենք դաժան մոր նման անտեսում էինք նրա ողբը և շարունակում էինք առաջ գնալ, թեկուզ լացելով: Անցակետն էր, թուրքերը մեզ ստուգում էին, հետո բաց թողնում: Առանց հարցնելու մտնում էին մեքենայի մեջ, հաշվում, թե քանի հոգի ենք, հետո նոր ասում գնացեք: Փառաբանում էին իրենց առաջնորդին, որ կարողացել է մեզ տեղահանել, ու ծաղրում էին մեր առաջնորդին:

Ես երկրորդ անգամ հեռացա հայրենիքից, այս անգամ ինձ հետ բերելով մի բուռ հող ու մի շիշ ջուր, որը կպահեմ սրտիս թանգարանում:

Միգուցե մի օր ես հարմարվեմ նոր կյանքին, բայց տատիկս ու պապիկս երբեք չեն հարմարվելու: Նրանց միտքը, սիրտը տենչում է դեպի իրենց տունն ու հայրենիքը: Նրանց ակնոցները անգամ հրաժարվում են տեսնել այլ սրբություններ, միայն տեսնում են Արցախը իր սրբություններով հանդերձ:

Ասում են՝ հայրենիքից դուրս մարդիկ նույնպես կարողանում են ստեղծել, իրենց գոյությամբ որևէ չկրկնվող բան անել տվյալ հանրության համար։ Հայրենի հողից դուրս, հայրենի հողից ու ջրից հեռու, որտեղ թվում է` սարերը քեզ իրենց գիրկն են առել ու օրորում են  հիշողություններում, սակայն դու գտնվում ես հեռու, ապրում, աշխատում ես՝ ոչ այդ ամենը տեսնելով։

Իմ հայրենիքում անհնար էր նայել մի կետի ու լուռ անցնել, այնտեղ անգամ երկինքն էր խոսում՝ երիտասարդ տղաների անունից։ Իմ հայրենիքում երկինքը միշտ գեղեցիկ է՝ մեր տղաներն են իրենց հոգով գեղեցկացնում: Իմ Արցախ, ի՜մ կարոտ...

Վիկա Աբգարյան