Ի՞նչ խաղերով ու սովորույթներով են ժամանակին հայերը հրաժեշտ տվել նախորդ տարվան ու դիմավորել նորը
Ինչպե՞ս դիմավորել Ամանորը՝ հայերեն, մեր նախնիների նման: Ի՞նչ խաղերով ու սովորույթներով են ժամանակին հայերը հրաժեշտ տվել նախորդ տարվան ու դիմավորել նորը, տեղեկանում ենք Qahana.am-ից։
Չմոռացված ավանդույթները
Տարեմուտ, Տարին գլուխ, Կաղանդ, Նոր տարի, Ամանոր ու էլի շատ անուններով են հայերը կոչել սիրելի տոներից մեկը։
Նախկինում ևս տոնին պատրաստվելիս առաջնահերթ գործի էին անցնում տանտիկինները: Մաքրում էին տունն ու դուռը, հասնում ամենախոր անկյուններին, նորոգում թերի իրերն ու հարաբերությունները: Այսինքն՝ բոլոր նրանք, ովքեր գժտված էին, ցանկալի է հաշտվեին: Միմյանց մաղթում էին, որ տունը շեն լինի, կարմիր օրեր շատ ունենան՝ կարմիր օրով, կարմիր շորով:
Գոհար Գոգոլյանը՝ Ծաղկաձոր համայնքի Մեղրաձորի Սամվել Մուրադյանի անվան մարզամշակութային կենտրոնի տնօրենը, հիշեցնում է մեկ այլ գեղեցիկ սովորություն, որը մասամբ հասել է մինչև մեր օրեր:
«Ամանորին բոլորը հավաքվում էին գերդաստանի մեծի տանը, խոնարհվում ու համբուրում էին նրա ձեռքն ու նրանից ստանում էին օրհնություն: Գերդաստանի մեծը բոլորին քաղցր էր տալիս՝ չրեր, ընկույզներ, ու սկսվում էին ընկուզախաղերը»,- նշում է մեր զրուցակիցը:
Հայկական ազգային խաղերը
Տոնական զվարճանքներից անպակաս էին խաղերը: Հայկական ժողովրդական բազմազան խաղերը ստեղծվել են կենցաղային իրավիճակներից:
Ազգագրագետները նշում են՝ երեխաների շրջայցերի միջոցով տոնը շնորհավորելու ավանդույթի մասին: Գոհար Գոգոլյանի խոսքով՝ այդ օրերին Արթիկի շրջանում տարածված խաղերից մեկն ուներ Բարեկենդանին նման տարրեր: Երեխաները դիմակավորվում էին, օրինակ՝ դեմքներին քսում ալյուր ու շրջում տնետուն: Մինչև չէին ստանում իրենց ցանկալի բաժինը, օրինակ՝ քաղցրը, չէին հեռանում ու միասին ստեղծում էին զվարճալի իրավիճակներ:
«Խաղում էին հին տարին ճանապարհելու և նորը դիմավորելու պահպանված և մեր օրեր հասած ամենագեղեցիկ խաղը՝ «Հովհաննես - Պատանես»-ը: Հովհաննեսն անցնող տարին է, Պատանեսը՝ պատանին, նոր տարին է: Պարանքաշոցի է: Մարդիկ խաղում էին, իրենց առօրյան լցնում ուրախությամբ»:
Տարեմուտի ոչ երկար տևող հավաքույթներից հետո մարդիկ անցնում էին իրենց առօրյա գործերին:
Հայկական տոնական ծառը
Ուսումնասիրելով ազգագրագետների նյութերը՝ տեսնում ենք, որ ժամանակին հայկական տոնական ծառը՝ Կաղանդի ծառը, ոչ միայն գեղեցիկ էր, այլև համեղ: Եղևնու փոխարեն տունը զարդարում էր ձիթապտղի կամ խնկի ծառը, որը մնում էր տանը ողջ տարին՝ ամեն տոնի հետ փոխելով իր զարդարանքը՝ գունավոր ձվերով, վարդերով: Ամանորին զարդերը բնության պարգևներն էին՝ չրեր, չամիչներ, շարոցներ, մրգեր: Ծիսական ծառը, որն ուներ Կենաց ծառի խորհուրդն ունեցող տոնական զարդը պատրաստում էին երգելով, ամեն կախվող իրի հետ օրհնություն տալով:
Ըստ հավատալիքների՝ խնկենին դրախտի գլխավոր ծառն է, յուրաքանչյուր ընտանիքի համար բարիքի աղբյուր։ Կենաց ծառը, որն ունի ընտանիքի պաշտամունքը, առկա է հայոց մշակույթի բոլոր շերտերում` միջնադարյան մանրանկարչություն, խաչքարեր, գորգերի նախշեր։
Կարևորելով ազգայինի պահպանումը՝ ազգագրագետ Լուսիկ Ագուլեցին խորհուրդ է տալիս կարևորել գաղափարի առկայությունն ու օրինակ՝ հայկական ծիսական ծառ ստանալու համար՝ ստեղծագործաբար մոտենալ: Տոնական կենաց ծառը կարող է պատրաստվել չիչխանից, անգամ ավելից, որը մաքրագործության խորհրդանիշն է: Կարելի է զարդարել խնձորով, որը խորհրդանշում է պտղաբերությունը, ցորենի հասկերով՝ ի նշան առատության, լոբու պատիճներով, որոնք ավանդաբար խորհրդանշում են ընտանիքի ամրությունը:
